Babo Ailesi, adını Sêyd Rıza'nın büyük dedesi olan Baba'dan alır. Baba'nın kelime kökü Bab, Kırmancki/Zazaca’da “ata” anlamındadır. Bab'ın şeceresi Büyük dede Şıxhesen'e varır. Şıxhesen Dersim'in en büyük aşiret kolu Şıxhesenu kolunun atasıdır.
Şıxhesen'in beşinci kuşak torunu Abas'tır. Abasu aşireti de adını Abas'tan alır. Sali, Seydxan, Qeresıleman, Abas dört erkek kardeştir. Baba, kardeşlerden Abas’ın yedinci kuşak torundur. Babao Pil (Büyük Baba) adıyla anılır, mezarı Xaçeliye köyündedir. Babao Pil, Sêyd İbrahim'in babasıdır. Sêyd İbrahim'in de yedi erkek çocuğu olur: Sa Heyder, Sêyd Sıleman, Sêyd Alişer, Sêyd Ağa, Sêyd Kheko, Sêyd Xıdır, Sêyd Rıza.
Yani Şıxhesen’in on üçüncü ve Abas’ın altıncı kuşak torunu olan Sêyd İbrahim, oğlu Sêyd Rıza ile birlikte Qendu köyünde yaşar. Qendu köyünü Derê Arey köyü ile değiş-tokuş ederler. Derê Arey'e yerleşen Sêyd İbrahim orada hakka yürür. Anıt mezarı (komete) Derê Arey'dedir.
Sêyd Rıza'nın Elif (Ana Pile/Büyük Ana) ve Bese (Ana Bese) ile yaptığı iki evliliğinden onbeş çocuğu olur. Ana Pile ile evliliğinden olan oğullarından Şıxhesen Xaçeli’nin Zênka mezrasında, Baba bazen Ağdad'da bazen Derê Arey'de, Sêyd Usen ise Ağdad'da yaşar.
Baba 1933 yılında aşiretler arası kavgalar sonucu suikaste kurban gider. Mezarı Ağdad'daki Pirbabo'dadır. Sêyd Rıza'nın ilk eşi Elif (Ana Pile), 1938’de Deşt'de (Geyiksuyu) askerler tarafından öldürülür. Mezar yeri belli değildir.
Sêyd Rıza'nın ikinci eşi (1) Bese ile çocukları (2) Sedyağa, (3) Ali Êsan, (4) Ali Rıza, (5) Qereman, (6) Sebra ve (7) Sewliye, 1937’de Bırdo’da askerler tarafından katledilirler. Katledilenler arasında Sêyd Rıza ile ilk eşi Elif’in (Ana Pile) oğlu (8) Şıxhesen ile eşi (9) Anıke ve oğulları (10) Sa Heyder de vardı. Anıke, Sêyd Rıza’nın kardeşi Seydağa’nın kızıydı. Cesetleri hâlâ Bırdo toplu mezarındadır. Bu toplu mezarda bulunan Anıke'nin cesedi, kardeşi Rayberê Sêyd Ağay tarafından Pıxamiye köyüne taşındı. Sêyd Rıza ile Bese'nin beş altı yaşlarındaki oğlu (10) Ali Esker'in Bırdo katliamı sırasında askerler tarafından alıkonulduğu söylenir.
Sêyd Rıza ile Elif'den oğlu Sêyd Usen 1937 yılında Elazığ'da idam edildiler. Mezar yerleri belli değildir.
Sêyd Rıza ve Elif’in kızlarından Menese'nin mezarı Ortinige köyünde, Dilife'ninki İne köyünde, Hesna'nınki İzmir'de, Leyle'ninki Ağdad'dadır. Thıte ile Qume, 1938 yılında Halvoriye halkıyla birlikte katledildiler. Onların mezar yerleri belli değildir.
1938 Soykırımı’nda cesetler altında kalarak ya da saklanarak kurtulabilen ailenin bir kaç ferdi batıya sürgün edildiler. Şıxhesen ile Anıke'nin kızı Cemila, Bırdo katliamından kurutulduktan sonra Çorum’un Sungurlu ilçesine, Baba ile Zekina'nın oğlu Ali Ekber ise İzmir'e sürgün edildi. Seyd Rıza'nın bu iki torunu sürgün yerinde buluşup evlendiler.
1947 yılında çıkan af kanunuyla baba ocağı Zênka'ya dönüp yeni bir hayat kurdular. Zênka, Xaçeliye köyünün Sıncıke Dağı’na yaslanmış tek evli bir mezradır. Babo Ailesi’nin ulu ağacının Cemila ile Ali Ekber dalından Rüstem, Yusuf, Seydağa, Sultan, Teslim, Ane, Zekina, Nurcane, Gülere, Gülsüme, Ölmez yaprakları açtı. Bu yapraklardan Teslim, Ölmez, Usıv erken döküldü. Teslim ile Ölmez'in mezarı Zênka'da, Usıv'ın Elazığ Gülmez Mezarlığı’ndadır.
1994 yılında Dêsım'in köyleri yakıldı ve insansızlaştırıldı. Ali Ekber ile Cemila ikinci sürgünü yaşadılar. Dedeleri Sêyd Rıza ve amcaları Sêyd Usen ile beş yoldaşının asıldığı Elazığ'a ikinci sürgünü yaşadılar. Cemila, 1999 yılında ikinci sürgün yerinde hakka yürüdü. Annesi Anıke'nin Pıxamiye köyündeki mezarı yanında defnedildi.
Ali Ekber ile Cemila’nın en büyük oğlu Rüstem Polat anne tarafından Şıxhesen'in, baba tarafından ise Baba’nın torunu… Sêyd Rıza, Rayber Rüstem’in büyük dedesidir. Bace ile evlendi. Bace ile Rüstem dalından Devrim, Özlem, Eylem yaprağı açtı. 8 Ocak 2021’de acı vatan Almanya'nın Mainz kentinde 73 yaşında dalından düştü Rüstem yaprağı. Pıxamiye köy mezarlığında, Anıke anneannesi ile Cemila annesinin yanında onun da bir mezar taşı dikilecek.
Yıllarca "Dedemin mezarı nerede" diye feryat eden bir şahsiyet olarak hafızalara kazındı Rayber Rüstem. BABO AİLESİ dallarından dökülen her bir yaprak, düştüğü her mekâna mıh gibi acılı tarih çakıyor. Umarım ki bu ailenin her bir yaprağı döküldüğü yerde bu coğrafyadaki acılara son verecek bir yüzleşme için kapı aralar. Rayber Rüstem de zaten ömrünce bunun için çabalamıştı.
Kırmanciye Halkının başı sağ olsun. Işıklar içinde uyuyun.
Araştırmacı-Yazar
CEMAL TAŞ
