Balık Ölümleri Devlet Denetleme Kurumu'na Taşındı

Dersim Kültürel ve Doğal Miras Koruma Girişimi adına Barış Yıldırım tarafından yapılan başvuruda, Peri Su üzerinde inşa edilen ve edilmekte olan 9 baraj ve HES bulunduğu belirtilerek, "bunlardan Tatar Barajı ve HES'in inşası tamamlanmış olup 12.06.2013 tarihinde ilgili HES şirketince su tutum işlemine başlanmıştır. Özellikle belirtmek isterim ki su tutum işlemi sırasında Su Kullanım Hakkı Anlaşması ve ÇED OLUMLU kararına aykırı olarak dere yatağına su bırakılmamasından ötürü dere yatağındaki balık ve diğer sucul canlıların tümü yok olmuştur. [Konu medyada geniş olarak yer bulmuştu.] Halihazırda gerek işletme halinde olan ve gerekse de inşa halinde olan BARAJ / HES’ler sebebiyle Peri Vadisi’nin eko-sistemi büyük zarar görmüş çeşitli flora ve fauna türleri olumsuz olarak etkilenmiş ve geniş anlamda telafisi mümkün olmayan zararlara sebebiyet verilmiştir. Hâl böyleyken Peri Suyu üzerinde eko-sistemi tamamen yok edecek olan BARAJ / HES PROJELERİNE devam etmek hukuken izah edilebilir değildir" ifadelerine yer verildi. 

Başvurusuna ilişkin yasal dayanaklara da dilekçesinde yer veren Barış Yıldırım, Peri Suyu üzerinde projelendirilen Baraj ve HES’lerden kaynaklı hukuka aykırılıklar ve ekolojik zararlar için Devlet Denetleme Kurulu’na inceleme, araştırma ve denetleme yaptırılmasına Anayasanın 104. maddesi hükmü uyarınca karar verilmesini talep etti. 

Geçtiğimiz günlerde Tunceli-Elazığ sınırında bulunan Peri Çayı üzerinde yapımı tamamlanan ve su tutumu gerçekleştirilen Tatar Barajı ve HES'te can suyunun kesilmesi nedeniyle binlerce balık ölmüştü.

Başvuru metni :

18.06.2013

Peri Suyu üzerinde inşa edilen ve edilmekte olan BARAJ ve HES’ler hakkında.

4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu hükümleri çerçevesinde ilgili idareye yaptığım başvuruya verilen yanıtta Bingöl - Elazığ - Tunceli sınırları içerisinde bulunan Peri Suyu ana kolu üzerinde 

1. TATAR BARAJI ve HES

2. SEYRANTEPE BARAJI ve HES

3. PEMBELİK BARAJI ve HES

4. ÖZLÜCE BARAJI ve HES

5. YEDİSU REGÜLATÖRÜ ve HES

6. KIĞI BARAJI ve HES

7. DURU REGÜLATÖRÜ ve HES

8. KARATAŞ REGÜLATÖRÜ ve HES

9. KAZAN BARAJI ve HES’in projelendirildiği tarafıma bildirilmiştir. 

Yukarıda sözü edilen BARAJ / HES’lerden SEYRANTEPE BARAJI ve HES ile ÖZLÜCE BARAJI ve HES hali hazırda işletme halinde; KIĞI BARAJI ve HES ile PEMBELİK BARAJI ve HES inşa halindedir. TATAR BARAJI ve HES’in inşası tamamlanmış olup 12.06.2013 tarihinde ilgili HES şirketince su tutum işlemine başlanmıştır. Özellikle belirtmek isterim ki su tutum işlemi sırasında Su Kullanım Hakkı Anlaşması ve ÇED OLUMLU kararına aykırı olarak dere yatağına su bırakılmamasından ötürü dere yatağındaki balık ve diğer sucul canlıların tümü yok olmuştur. [Konu medyada geniş olarak yer bulmuştu.]

Halihazırda gerek işletme halinde olan ve gerekse de inşa halinde olan BARAJ / HES’ler sebebiyle Peri Vadisi’nin eko-sistemi büyük zarar görmüş çeşitli flora ve fauna türleri olumsuz olarak etkilenmiş ve geniş anlamda telafisi mümkün olmayan zararlara sebebiyet verilmiştir. 

Hâl böyleyken Peri Suyu üzerinde eko-sistemi tamamen yok edecek olan BARAJ / HES PROJELERİNE devam etmek hukuken izah edilebilir değildir.

Peri Suyu üzerinde 9 adet BARAJ / HES’in PROJELENDİRİLMESİ ülkemizin taraf olduğu Kuşların Himayesine Dair Milletlerarası Sözleşme, Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması Sözleşmesi, Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi, Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar Hakkında Sözleşme, Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine Dair Sözleşme, Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi, Özellikle Afrika’da Ciddi Kuraklık ve / veya Çölleşmeye Maruz Ülkelerde Çölleşmeyle Mücadele İçin Birleşmiş Milletler Sözleşmesi, Avrupa Peyzaj Sözleşmesi, Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi [Kyoto Protokolü] hükümlerine açıkça aykırıdır. Anılan sözleşmelerin hükümlerine göre eko - sistemin korunması gerekmektedir.

Peri Suyu üzerinde 9 adet BARAJ / HES’in PROJELENDİRİLMESİ ile Anayasa’nın 56. maddesi ve Çevre Kanunu’nun 3 ve 9. maddeleri açıkça ihlâl edilmiştir. Zira anılan mevzuat hükümlerine göre çevrenin, ekosistemin, biyolojik çeşitliliğin, sulak alanların doğal yapılarının ve ekolojik dengelerinin korunması esastır. 

Anayasa’nın Sağlık hizmetleri ve çevrenin korunması kenar başlıklı 56. maddesinde Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin ve vatandaşların ödevidir… hükmü bulunmaktadır.

Çevre Kanunu’nun İlkeler kenar başlıklı 3. maddesinde … Başta idare, meslek odaları, birlikler ve sivil toplum kuruluşları olmak üzere herkes, çevrenin korunması ve kirliliğin önlenmesi ile görevli olup bu konuda alınacak tedbirlere ve belirlenen esaslara uymakla yükümlüdürler… hükmü bulunmaktadır.

Çevre Kanunu’nun Çevrenin korunması kenar başlıklı 9. maddesinde … Doğal çevreyi oluşturan biyolojik çeşitlilik ile bu çeşitliliği barındıran ekosistemin korunması esastır…

…Ülke fizikî mekânında, sürdürülebilir kalkınma ilkesi doğrultusunda, koruma-kullanma dengesi gözetilerek kentsel ve kırsal nüfusun barınma, çalışma, dinlenme, ulaşım gibi ihtiyaçların karşılanması sonucu oluşabilecek çevre kirliliğini önlemek amacıyla nazım ve uygulama imar plânlarına esas teşkil etmek üzere bölge ve havza bazında 1/50.000-1/100.000 ölçekli çevre düzeni plânları Bakanlıkça yapılır, yaptırılır ve onaylanır. Bölge ve havza bazında çevre düzeni plânlarının yapılmasına ilişkin usûl ve esaslar Bakanlıkça çıkarılacak yönetmelikle belirlenir…

…Ulusal mevzuat ve taraf olduğumuz uluslararası sözleşmeler ile koruma altına alınarak koruma statüsü kazandırılmış alanlar ve ekolojik değeri olan hassas alanların her tür ölçekteki plânlarda gösterilmesi zorunludur. Koruma statüsü kazandırılmış alanlar ve ekolojik değeri olan alanlar, plân kararı dışında kullanılamaz…

… Sulak alanların doğal yapılarının ve ekolojik dengelerinin korunması esastır. Sulak alanların doldurulması ve kurutulması yolu ile arazi kazanılamaz. Bu hükme aykırı olarak arazi kazanılması halinde söz konusu alan faaliyet sahibince  eski haline getirilir…

…Biyolojik çeşitliliğin sürdürülebilirliliğinin sağlanması bakımından nesli tehdit veya tehlike altında olanlar ile nadir bitki ve hayvan türlerinin korunması esas olup, mevzuata aykırı biçimde ticarete konu edilmeleri yasaktır.

…Doğal kaynakların ve varlıkların korunması, kirliliğinin ve tahribatının önlenmesi ve kalitesinin iyileştirilmesi için gerekli idarî, hukukî ve teknik esaslar Bakanlık tarafından belirlenir… hükmü bulunmaktadır.

Peri Suyu üzerinde 9 adet BARAJ / HES’in PROJELENDİRİLMESİ Orman ve Su İşleri Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği’ne açıkça aykırıdır.

Orman ve Su İşleri Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’nin Su Yönetimi Genel Müdürlüğü kenar başlıklı 9. maddesinde …Su Yönetimi Genel Müdürlüğünün görevleri şunlardır:

Su kaynaklarının kıyı suları dahil olmak üzere koruma-kullanma dengesi gözetilerek, sucul çevrenin ekolojik ve kimyasal kalitesinin korunması ve geliştirilmesini sağlamak amacıyla havza bazında nehir havza yönetim planları hazırlamak, hazırlatmak, bütüncül nehir havzaları yönetimi ile ilgili mevzuat çalışmalarını yürütmek…

…Nehir havza yönetim planlarına uygun olarak sektörel bazda su kaynaklarının tahsislerine ilişkin gerekli koordinasyonu yapmak… hükmü bulunmaktadır. 

Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği’nin Havza Planı, Havza Koruma Planı kenar başlıklı 5. maddesinde Kıta içi su kaynaklarının mevcut kalitesinin kullanım alanları için gerekli kalite kriterlerine uygunluğunun tespitinin ve havza planının ilgili kurumların görüşünü alarak Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğünce yapılması esastır.

Kıta içi su kaynaklarının her türlü kullanım amacıyla korunması, kirlenmesinin önlenmesi ve kirlenmiş olan su kaynaklarının su kalitesinin iyileştirilmesi amacıyla havzanın özelliklerinin de dikkate alındığı bir havza koruma planı yapılması esastır. Yapılan havza koruma planı sonucunda uzun vadeli bir koruma programı ve koruma tedbirleri belirlenir. Bu yolla hazırlanacak koruyucu plana uyulması esastır.

Havza koruma planı Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü ve ilgili kuruluşların görüşleri alınarak Bakanlıkça yapılır ve / veya yaptırılır. hükmü bulunmaktadır.

Hukuksal olarak Havza Planlaması v.s. yapılmadan su kaynakları tahsis edilememektedir. Ve fakat Peri Suyu için henüz Havza Planı v.s. yapılmamıştır. 

Peri Vadisi ve Peri Suyu’nun eko-sistem devamlılığı ile sürdürülebilir çevre açısından ekolojisinin korunması hukuksal zorunluluk iken birbiri ardı sıra neredeyse bitişik BARAJ / HES PROJELERİNİ hayata geçirmek tamamen anlaşılamazdır.

Peri Suyu Vadisi’nde evvelden inşaatı tamamlanan BARAJ / HES PROJELERİNİN de dikkate alınması gerekmekteydi. Mevcut durumda bile neredeyse Peri Suyu diye coğrafik bir alan kalmamıştır. 

Çevre / Ekoloji Hukuku açısından bir havzada hayata geçirilecek her bir projenin ayrı ayrı değil ama aynı havzadaki tüm projelerin bütüncül bir yaklaşımla ele alınması ve buna göre Fizibilite Uygunluk Kararı, Lisans Uygunluk Kararı, Su Kullanım Hakkı Anlaşması Kararı, ÇED Kararı, Lisans Kararı verilmesi gerekmektedir. Zira bir havzadaki tüm projeler çevresel etkileri yönünden ayrı ayrı ele alındığında sağlıklı bir değerlendirme yapmak olası değildir.

Peri Suyu üzerinde 9 adet BARAJ / HES’in PROJELENDİRİLMESİ’nde kamu yararı bulunmamaktadır. Kamunun ortak çıkarı olarak tanımlanan kamu yararı sürdürülebilir çevrede olduğu gibi ekolojinin korunmasındadır. 

Kamunun çok yönlü ihtiyaçları ve sürdürülebilir çevre ile farklı disiplinlerin  

[ tarih, sosyoloji, psikoloji, ekonomi, inanç, flora, fauna, eko-sistem, hidroloji, jeoloji, hidro-jeoloji, biyoloji, peyzaj, arkeoloji, topoğrafya, fizik, meteoroloji v.d. ] değerlendirilmesi zorunluluğunu içeren Çevre Kanunu’nun 10. maddesinde düzenlenen Stratejik Çevresel Değerlendirme müessesesi Peri Suyu üzerinde projelendirilen BARJ/HES’ler için hiçe sayılmıştır.

1. Kuşların Himayesine Dair Milletlerarası Sözleşme

2. Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması Sözleşmesi

3. Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi

4. Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar Hakkında Sözleşme 

5. Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine Dair Sözleşme 

6. Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi

7. Özellikle Afrika’da Ciddi Kuraklık ve / veya Çölleşmeye Maruz Ülkelerde Çölleşmeyle Mücadele İçin Birleşmiş Milletler Sözleşmesi

8. Avrupa Peyzaj Sözleşmesi

9. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi [Kyoto Protokolü]

10. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi

11. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi

1. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğünün Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun

2. Orman Kanunu

3. Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu

4. Çevre Kanunu

5. Millî Parklar Kanunu

6. İmar Kanunu

7. Kıyı Kanunu

8. Mera Kanunu

9. Elektrik Piyasası Kanunu

10. Hayvanları Koruma Kanunu

11. Kara Avcılığı Kanunu

12. Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu

1. Orman ve Su İşleri Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname

2. Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname

1. Elektrik Piyasasında Üretim Faaliyetinde Bulunmak Üzere Su Kullanım Hakkı Anlaşması İmzalanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik 

2. Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği 

3. Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği

4. Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği 

5. Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği

6. Av ve Yaban Hayvanlarının ve Yaşam Alanlarının Korunması, Zararlılarıyla Mücadele Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik

7. Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşmenin Uygulanmasına Dair Yönetmelik

8. Yaban Hayatı Koruma ve Yaban Hayatı Geliştirme Sahaları İle İlgili Yönetmelik

9. Orman Sayılan Alanlarda Verilecek İzinler Hakkında Yönetmelik

Yukarıda arz ve izah edilen sebepler ile re’sen nazara alınacak sebepler gereğince, Peri Suyu üzerinde projelendirilen Baraj ve Hes’lerden kaynaklı hukuka aykırılıklar ve ekolojik zararlar için Devlet Denetleme Kurulu’na inceleme, araştırma ve denetleme yaptırtılmasına Anayasanın 104. maddesi hükmü uyarınca karar verilmesini arz ve talep ederim.