Seyit Rıza ve arkadaşlarının idamının 80. yıldönümü dolayısıyla Dersim Araştırmalar Merkezi (DAM) yöneticileri Hüseyin Ayrılmaz ve Nesimi Aday PİRHA’ya konuştu.
Dersim Araştırmalar Merkezi, Demokratik Alevi Derneği ve Pir Sultan Abdal Dersim Şubesi tarafından Dersim’de yapılacak anmayı ve dünden bugüne nelerin değiştiğini anlatan DAM yöneticileri, 15 Kasım günü herkesi bulunduğu yerden katliam saati olan 19:38’de çıralarını yakmaları çağrısında bulundu.
Uzun yıllardır Dersim üzerinde çalışmalar yürüten Dersim Araştırmalar Merkezi yöneticisi Hüseyin Ayrılmaz Dersim Katliamı tanıkları ile görüşerek yaptıkları çalışmaları anlattı.
Ayrılmaz, “1990 süreciyle başladı bu çalışma. Dersim’in tanıklarıyla, bu zulme maruz kalanların mağduriyetlerini dile getirme adına ama bir filli tanıklarla görüşerek oradaki gerçeği açığa çıkarmayı istedik. Yaklaşık 10-15 yıl bu çalışma devam etti. Kayıtlar alında, bu kayıtların bir kısmı kitaplara dönüştürüldü. Ama hala o kayıtlar duruyor. Dolayısıyla bizim Dersim’e karşı olan duyarlılığımız, gerçeği öğrenme ve bu insanların ne yaşadığını, geçmişte Dersim’de ne olup bittiğini birazda bu insanların sayesinde öğrendik” ifadelerini kullandı.
Dersim’de katliamın yaşandığı bölgelerde hafızayı taze tutmak adına anıt yapma fikrinin 15 yıldır var olduğunu söyleyen Ayrılmaz, merkezde bulunan Seyit Rıza anıtının dikilmesiyle aslında bu sürecin başladığını ifade etti.
“DERSİM’İN ACISINI SANAT ESERİ OLARAK ORTAYA KOYMAK İSTİYORUZ”
Ayrılmaz sözlerini şöyle sürdürdü:
“Ama böyle bir duruma girişmemiz devlet cephesinde nasıl bir tahammül ya da nasıl bir etki, tepki yaratacağı noktasında belli endişelerimiz var. Kafalarımızda projelerimiz var, Dersim’de hemen hemen bütün katliam bölgelerini biliyoruz. Bunların hepsi kayıt altına alınmış. Ama somut olarak Dersim’in acısını bir sanat eseri olarak ortaya koyma noktasında düşüncelerimiz var ama biraz bu noktada zamana ihtiyacımız var.”
DÜN TOPLU KATLEDİLİYORDUK BUGÜNSE…
Aradan geçen 80 yıldan devletin Dersim’e bakış açısında pek bir değişikliğin olmadığını düşünen Ayrılmaz, köy yakmaları, bölgede süren yasakları, göç politikalarını, askeri operasyonlarla yaşanan orman yangınlarını örnek gösterdi.
Dersim’de yaşanan katliama ilişkin devlet cephesinde somut bir adım göremediklerini de vurgulayan Ayrılmaz, “En azından bu noktada bir iyi niyet girişimi olsa bile Dersim’deki doğaya karşı, insanın yaşam alanına karşı biraz daha saygılı davranmaları gerekir. Ama bunu da göremiyoruz. Dolayısıyla dünle bugün arasında bazı şartlar değişse de yani dün toplu katlediliyordu bugün kültürel anlamda, asimilasyonla, inançla, bölgenin boşaltılmasıyla, Dersim doğasının tahribiyle, her tarafını barajlarla doldurmakla Dersim’i insansızlaştırmaya çalışıyorlar. Böyle baktığımızda pek fark göremiyorum” ifadelerini kullandı.
“ONLAR DERSİM ADINA YARGILANDILAR, UNUTMAMALIYIZ”
Ayrılmaz, 15 Kasım Seyit Rıza ve arkadaşlarının idam edildiği gün için tüm duyarlı kesimlere de şu çağrıda bulundu:
“Aradan 80 yıl geçti, devlet ne yaptıysa yaptı. Yani o dönemin suçunu örtmeye çalıştı, inkâr etmeye çalıştı bugüne kadar ama Dersimliler cephesinden olaya baktığımızda bugünlerin, 15 Kasım’ın, 38’in unutulmaması adına Kasım’ın 15 akşamı saat 19:38’de herkesin kendi evinde onların anısına birer tane çerağ yakmalarını talep ediyoruz. Seyit Rızaların hukuksuz ve hiçbir yargı sisteminden bahsetmediğimiz bir ortamda idam edilmelerini unutmamamız gerekir. Çünkü onlar Dersim adına yargılandılar. Onların anılarını taze tutmamız ve gerçekten unutmamamız gerekiyor.”
19.38’DE SEYİT RIZA MEYDANI’NDA
Dersim Araştırmalar Merkezi yöneticilerinden şair yazar Nesim Aday da Seyit Rıza ve arkadaşlarının idam edildiği 15 Kasım günü çeşitli anma programları yapacaklarını açıkladı. Katliamın merkezi olan Dersim’de bu seneki anmalarını gerçekleştireceklerini söyleyen Aday, “Seyit Rıza Meydanı’nda saat: 16.00’da Seyit Rıza heykeli önünde açıklama yapacağız, ardından da katliamın yaşandığı tarihe denk gelen 19:38’de mum yakıp, bir söyleşi yapacağız. Tabi OHAL’e takılmazsak” dedi.
Aday anma programlarını açıkladı ve şu çağrıda bulundu:
“İlk kez farklı bir anma biçimi örgütlüyoruz saat 19.38’de Dersim kent merkezinde insanların evlerinde ışıklarını söndürüp mum yakmalarını isteyeceğiz. Bu çağrımızı aynı zamanda Dünya’da ve Türkiye’deki tüm duyarlı insanlara yapacağız. 19.38’de herkes evinde, masasında, balkonunda bir çerağ ya da mum yakıp onu da görüntüleyip sosyal medyada paylaşmalarını isteyeceğiz. Naif bir şey istiyoruz çünkü sıkıntılı bir süreçten geçiyoruz. İnsanlar rahat değiller, tutuklamalar, gözaltılar var. Bu yıl Dersim’deki siyasal anlamda sıkışıklığı gidermek için onlara moral olmak için yerinde yapmak istedik.”
Aday, bunun dışında Avrupa’daki kurumlarla birlikte önce Frankfurt’da panel ve anma ardından da Almanya Stuttgart ve İsviçre Basel’de 17-18-19’da anma etkinliklerinin olacağını duyurdu. Bu programlara Nesimi Aday ile birlikte HDP Dersim Milletvekili Alican Önlü, Akademisyen Dilşa Deniz, Şair Mehmet Çetin ve Ozan Emekçi ile Nihat Baran müzikleriyle katılacak.
NE ARŞİVLER AÇILDI NE ÖZÜR DİLENDİ
Aday, her yıl olduğu gibi bir süreklilik arz eden fakat çoğu zaman karşılık bulmayan taleplerini ise şöyle sıraladı:
“Çözüm sürecinde bazı şeyler olmaya başladı. Mesela arşivler açılsın istemiştik, 1500 adet arşiv olduğu söylenmişti onun üzerine çalışma yapılıyordu, hükümet açıklayacaktı bunu fakat çözüm süreci bittikten sonra sanırım bu çalışma rafa kaldırıldı. Başta Seyit Rıza olmak üzere idam edilen mezar yerlerini hala bilmiyoruz. Sürgüne gönderilen insanlarımızın akıbeti hala bilinmiyor, devlet hala açıklamadı. Evlatlık verilen çocukların akıbeti bilinmiyor. Özür dilemediler. Yarım ağız özür dilendi ama kurumsal anlamda devlet özür dilemedi. Dersim’de yaratılan soykırımdan sonra bir travma yaşadı bu toplum. Özrün topluma kadar inmesi gerekir. Dersim’de zehirli gazlar kullanıldı. Bu hiç açıklanmadı. İhsan Sabri Çağlayan bunu itiraf etti. Ama TC devleti bu gazları hangi ülkeden aldı. Çünkü o zamanlar Türkiye’de gaz üretimi olmuyordu. Bunlara benzer taleplerimiz var fakat bunu konuşacak muhatap bulamıyoruz.”
HALVORİ’DE YAS MEKANI PROJESİ
Öte yandan Dersim Katilamı’nın izlerinin olduğu Halvori’deki 38 kayalıklarına bir yas mekanı projelerinin olduğunu söyleyen Aday, “Oraya bir müze, cemevi ve uçuruma atılan çocuk ve kadınları temsil eden heykellerden oluşan bir projemiz vardı. Oradaki özel mülk sahipleriyle ilişkilendik, izin alacaktık ve yapacaktık. Ama biliyorsunuz belediyeye el konuldu, eş başkanlarımız tutuklandı ve bu projemiz şimdilik durdu. Dersim’de belli başlı katliam mekanları var. Bunların hepsine ileri kuşaklara bir arşiv anlamında aktarmak, yas mekanı olarak hafıza tazelemek adına ihtiyaç duyuyoruz. Umarım ileriki süreçlerde yaparız” dedi.
Sevim KAHRAMAN/İsmet SEFER
