İSMET PAŞA’nın Dersim ve Dersim’liler için söylediklerine iki kaynakta rastlarız. Önce notlarından söz edeceğiz. Sonra da söylediklerinden alıntılar yapacağız.
Notlar Paşa’nın cep defterinde yer alıyor.
Erdal İnönü’nün yazdığına göre; Paşa’nın ölümünden sonra evdeki kütüphanenin çekmecelerinde birçok küçük “ajanda bulunmuştur. O cep defterlerinde, 1919- 1973 arası yıllarına ait kısa notlar bulunmaktadır…
Defterler, Ahmet Demirel adındaki akademisyen tarafından rahat okunur hale getirildikten sonra, Yapı Kredi Bankası iki büyük cilt halinde yayımlandı.
Paşa, 1935 yazında; Doğu ve Güneydoğu’yu kapsayan bir inceleme gezisine çıkmıştır. Erzincan notları arasında şu not da vardır: “ Dersim’de Askeri Vali’lik.”
Paşa 1937’de Tunceli’ye gider ve defterine şunları not eder: a. Hozat- Mamukiye otomobil yolu kışın kesilmeyecek. (…) b. Kış için muhakkak köprüler yapılacak (…) c. Kışla- Karakol (…)
Tunceli, Paşa’nın defterinde bir hayli yer alıyor. Örneğin, hemen hemen tüm kazaları yazıp, bazılarına “çarpı” işareti koymuş… Ayrıca askeri birlik kısaltmaları var…
Sıra Paşa’nın söylediklerinde…
İnönü, Dersim’liler hakkında; ne layiha sahipleri, ne de bazı Cumhuriyet dönemi kişileri gibi konuşuyor. Sorunu son derece sakin anlatıyor. Şunları söylemiş:
(…) Daimi bir huzursuzluk yuvası da Dersim idi. Memleketin öteden beri Dersim meselesi diye bir derdi vardı. (…) Dersim’de reisler, kısmen mezhep tahriklerinden istifade ederek daimi bir huzursuzluk yaratırlardı. Mesele aslında kültür meselesi ve iktisadi mesele idi. Halk darlıktan sıkıntı içindedir. Herkes geçimini dışarıda arar. (…)
Ve Paşa devam ediyor:
“Biz 1950’de iktidarı bıraktığımız zaman, bütün Türkiye illeri içinde ilk mektebi en çok olan vilayet Dersim’di (…) Dersim’li vatandaşlar görgülü ve akıllı olarak her yerde Türklere iyi örnek teşkil edecek misaller verir hale geldiler. (…)”
İncelensin, öyle sanıyoruz ki; Tunceli’ye Devlet hizmetleri, en çok İnönü dönemlerinde götürülmüştür…
Rıza CAN
