Aralık ayının son haftası kutlanan Gaxan (Gağan), biten yılın uğurlanması, gelen yılın bolluk ve bereket getirmesi umuduyla yapılan bir gelenek. Dersim başta olmak üzere bir çok Alevi coğrafyasında benzer içeriklerle kutlanıyordu. Bu ayda iki kişi Kalık-Fatık kılığına girerek ev ev dolaşır ve malzeme topluyor. Toplanan malzemeler daha sonra pişirilip, hazırlanıp ve dağıtılıyor. Evlerde toplanılıp eğlenceli hikayeler anlatılıyor, sohbetler edilip, yemekler yeniyor. Unutulmaya yüz tutmuş Gaxan geleneği ise şimdilerde yaşatılmaya çalışılıyor, tabii kente ve Avrupa’ya göçle beraber yalnızca mizansen olarak.
Bu geleneğin yaşatılması adına Dortmund ve Çevresi Alevi Dergahı (DAGME) tarafından düzenlenen Gaxan etkinliğine konuk olduk.
Etkinlikte önce Kalık-Fatık karşılıyor bizi. Kalık’ı Erdal Timurlenk, Fatık’ı ise DAGME Eşbakanı Ayfer Timurlenk canlandırıyor. Kalık Fatık’la sahneye çıkıyor. Fatık kaçırılmaya çalışılıyor, fakat Kalık onu kaçırmalarına izin vermiyor. Kalbi sıkışan Kalık yere yığılıyor, Fatık öldüğünü sanarak ağıtlar yakıyor. Kalık kendine geldiğinde halaylar çekilerek sahne terk ediliyor. Kalık aynı zamanda heybesindeki şekerleri çocuklara dağıtıyor.
“ÇEŞMEDEN ALINAN KUTSAL SU EVE SERPİLİRDİ”
Pir Mustafa Aslan’ın okuduğu gulbangın ardından özellikle Gaxan ayında pişirilen şir pay edilmeye hazırlanıyor. Ama öncesinden Gaxan geleneğine yönelik bilgi veriliyor. Halil Ateş zazaki olarak eskiden Dersim’de yaşadıkları Gaxan ayı etkinliklerini anlatıyor. “Biz yatakta uyurken, anam çeşmeden su getirir yüzümüze serperdi. Evlerin içine serpiyorlardı. Ahırlara da serpiyorlardı. Bizi bu güzel inançlarımızdan kopardılar. Burada dar bir alanda yaptık. Köylerde kapı kapı dolaşıyorduk.“
“EV EV GEZİLİR LOKMA TOPLANIRDI”
Ardından Şir’i hazırlayan Ayfer Timurlenk anlamını ve malzemelerini şöyle aktarıyor:
“İçinde dut ve ceviz var. Bizim oraların olmazsa olmazıdır. Gaxan’da çocuklara dut ve ceviz içi verilir. İçlerinde ayrıca iki dal var. Bu dal parçaları kime denk gelirse o haneye bolluk bereket gelir.
Ayrıca Çarşamba akşamları mezarlara gidilirmiş eskiden, mumlar yakılırmış. Hedik yapılır dağıtılırmış. Çocuklar ve gençler gezerler onlara çeşitli hediyeler verilirdi.“
“GÜNEŞ DOĞMADAN ÇEŞMEDEN SU ALIR BİR KISMINI SAKLARDIK”
Ayfer Timurlenk’in bitirdiği yerden babası Şahverdi Timurlenk başlıyor anlatmaya:
“ Güneş doğmadan çeşmeden su getiriyorduk. O suya zem zem suyuda diyorduk. Çocuklar için saklıyorduk, hasta olanlara içiriyorduk. Kömeler, yemekler pişiriyor, neşeli bir şekilde kutluyorduk.“
Konuşmaların ardından hazırlanan lokmalar, şekerler tek tek masalar dolaşılarak çocuklara dağıtılıyor.
“NOEL GİBİ BİR KUTLAMA OLURDU”
Erdal Timurlenk ise Kalo Gağan geleneğini şöyle anlatıyor: „“
Zengin evlerden, ceviz, şeker, tut toplayarak fakir çocuklara dağıtılırmış. Avrupa’da da son 5-6 yıldır kutlanıyor.Bu geleneğin yaşatılması oldukça önemli. Biz Dersim’de bir evde toplanırdık. Eğlenirdik. Noel gibi bir kutlama olurdu. Yılbaşından önce bizim Noelimiz gibiydi.“
Dordmund’ta temsili olarak gerçekleştirilen Gaxan etkinliğinde herşey mümkün olduğunca orjinaline yakın yapılıyor. Çocuklar eğleniyor, tabii biz de eğleniyoruz.
