Dünyamız 1929 Büyük Buhranı ardından en büyük ekonomik kriz ile boğuşuyor ve mevcut ekonomik durumun en büyük sorumlusunu tabii ki pandemi. Pandeminin ilk ayları ile başlayan ekonomik kriz, son 2 senede içerisinde giderek derinleşti. Düzelebilmek için pandeminin etkisinin azalmasını ve hatta tamamen bitmesini beklemeye başladı. Ancak sorun şu ki, bu tür krizler sonrası büyük yaralar alan ekonomilerin toparlanması, problemi yaratan faktör ortadan kalksa bile çok da hızlı gerçekleşemiyor. Pandeminin nispeten daha az öldürücü varyantı ile etkisinin azalacağı düşüncesiyle artık ortadaki ekonomik cenazenin nasıl kaldırılabileceği tartışılıyor.
Toparlanmanın daha anlaşılır şekilde ifadesi için de Latin alfabesine ait çeşitli harfler kullanılıyor. L, U, V, K ve hatta W tipi toparlanmalar…
L tipi, ekonomi dibe vurduktan sonra uzun süre dipte kalacağı ve ekonomik toparlanmanın ne zaman olacağının tam olarak bilinmediği ama oldukça uzun zaman alacağı senaryoyu ifade ediyor. Yani bir nevi mezar vade toparlanma diyebiliriz. U tipi, ekonomik krizin dip yaptıktan sonra gene uzun bir süre diplerde gezeceği ama arkasından çok hızlı bir toparlanmanın gerçekleşeceği durumu gösteriyor. Kısacası, bir tür öldürmeme ama süründürme durumu sonrası hayata dönüş. V tipi ise hızlı düşüş ve dibe vuruş sonrası aynı hızda eski duruma dönüşü, yani ekonomik krizin çok kısa sürede toparlanmasını sembolize ediyor. Bir nevi pinpon topu hareketi denebilir. Bizim alfabemizde yer almayan W harfi ile gösterilen toparlanma tipi ise biraz daha dengesiz ekonomik hareketlerin ifadesi olarak tanımlanıyor. Kriz bitti zannedip vur patlasın çal oynasın sonrası hesap geldiğinde, cep delik cepken delik modunda bulaşıkhaneye giriş ve tabakların yıkanması sonrasında özgürlüğe kavuşmak gibi bir durum.
Bir de tüm ekonomi kanallarında duyduğumuz ve dünya ekonomisinin nasıl düzeleceği üzerinde fikir birliği yapılan K tipi toparlanma var. Bu açıkçası biraz daha çetrefilli bir toparlanma durumunu ifade ediyor. Şöyle ki, bazı sektörlerde düzensiz bir toparlanma gerçekleşirken diğer sektörlerde genelde zayıf bir performans görülüyor. Toparlanması beklenen sektörler K harfinin üst kolunu, zayıf seyir gösterenler ise alt kolunu oluşturuyor. Genel ekonomik durum ise, ilişki durumu karışık tadında seyrediyor.
Bunların haricinde bir de benim toparlanma modelim var. Modeli açıklamadan önce ekonominin bir resmini çekelim.
Son enflasyon rakamları Amerika’da yüzde 7 ile geçtiğimiz kırk senenin en yükseği olurken, Avrupa’da yüzde 5,1 ile rekorlar kırıyor. Buna rağmen her iki ekonominin patronları faiz arttırma konusunda oldukça çekingen davranıyor ve erteleme yolunu seçiyor. Yüksek enflasyon döneminde parasal sıkılaşma, tüketimi tasarrufa yönlendirmekten geçiyor ve bu da faizleri yukarı çekmekle oluyor. Tarihi enflasyon düzeyleri ile mücadele eden iki büyük ekonomiden Amerikalı olanı yüzde 0-0.25 faiz ile devam ederken, Avrupalı rakibi 0 hatta eksi faizi tercih ediyor. Hadi Avrupalıları anladım, hayatları boyunca hantallıktan hızlı karar alamayan ve birbirleri ile geçinemeyen bu gruptan çok da umutlu olmamak lazım.
Amerika’ya ne demeli? O kadar hızlı karar alabilme becerisi olan FED, kıvırdı kıvırdı ve ancak Mart 2022 itibarı ile şahin tavır takınmaya karar verdi. Bu kadar yüksek enflasyona rağmen faiz arttıramamalarının nedeni, parasal sıkılaşmanın zaten toparlanamamış ekonomilerde talebi daha da azaltabileceği endişesi. Kısacası ekonomiler o kadar hırpalanmış, o kadar darbe yemiş ki, rekor enflasyon oranlarına rağmen zayıf seyreden talep korkusu dev ülkeleri olmazsa olmaz faiz artışından uzak tutuyor. Çünkü bu filmin daha korkunç kısmı sırada: iflaslar ve işsizlik. Kısacası kriz göründüğünden daha derin, durum söylendiğinden daha vahim.
Bu nedenle, daha uzun zaman devam edeceğini düşündüğüm bu krizin Latin alfabesinden herhangi bir harf ile izah edilemeyeceğini düşünüyor ve benim toparlanma modelimi söylüyorum. Sanskrit alfabesinden भ (ba) tipi toparlanma! Ekonomi önce tepetaklak dibe vurur, sonra orta şekerli bir toparlanmaya geçer, bir süre böyle stabil devam ederken kafası karışır bir yukarı yapar, tam düzelirken sağı solu oynamaya başlar ve kafayı tekrar aşağı çevirir. Sonuç mu? Bu işin toparlanması maalesef daha çok uzun zaman alacak…
Sağlıkla kalın.
