Uzun yıllardan beri, cevabı henüz tam olarak kafamızda netleşmemiş olan gıda katkı maddeleri yararlı mı yoksa zararlı mı olduğu sorusu toplumu halen meşgul etmeye devam etmektedir. Üreticilere göre oldukça güvenli olan ve kullanımı kaçınılmaz olan gıda katkı maddeleri, gerçekten sağlık açısından risk barındırmakta mıdır? Bu konuyu sizler için araştırdım ve sonuçları objektif bir biçimde aktarmaya çalışacağım. Öncelikle gıda katkı maddesinin ne olduğuna birlikte bakalım.
Gıda Katkı Maddesi Nedir?
Gıda katkı maddeleri; gıdaları taze tutmak veya rengini, lezzetini veya dokusunu geliştirmek için gıdalara eklenen kimyasal maddelerdir. Bunlar; renklendiriciler, lezzet arttırıcılar veya çeşitli koruyucuları biçiminde olabilmektedir.
Günümüzde gıda katkı maddelerine neden gereksinim duyulur?
Günümüzde gıda katkı maddelerine birkaç nedenden ötürü gereksinim duyulmaktadır.
1. Besin Kalitesi ve Güvenliği: Gıda katkı maddeleri, gıdaların raf ömrünü uzatmak, besin değerini korumak ve gıdaların güvenliğini artırmak için kullanılır. Örneğin, koruyucular gıdaların bozulmasını önlerken, antioksidanlar besinlerin oksidasyonunu engeller.
2. Tüketici İhtiyaçları ve Tercihler: Hızlı yaşam tarzı ve yoğun iş temposu gibi faktörlerle birlikte, hazır gıda talebi artmıştır. Gıda katkı maddeleri, bu tür gıdaların hazırlanmasını ve muhafaza edilmesini kolaylaştırır.
3. Gıda Endüstrisinin Gelişimi: Gıda endüstrisi sürekli olarak yenilik yapmakta ve yeni ürünler geliştirmektedir. Gıda katkı maddeleri, bu yenilikçi ürünlerin geliştirilmesinde ve istenen özelliklerin elde edilmesinde önemli bir rol oynar.
Ancak, aynı paralelde gıda katkı maddelerinin kullanımıyla ilgili olarak tüketicilerde endişe de artmaktadır ve doğal, organik gıdalara olan talep artmaktadır. Bu nedenle, gıda endüstrisi, katkı maddesi kullanımını azaltma ve daha doğal alternatifler geliştirme konusunda da çalışmalarını sürdürmektedir.
Akılarda Olan Soru; Gıda Katkı Maddeleri Zararlı Mıdır?
Günümüzde birçok insanın aklındaki endişelerden biri de tükettiği gıdaların güvenli olup olmadığı konusudur. Çoğu kişi katkı maddelerinin çok zararlı olduğunu düşünür ve pek mümkün olamasa da işlenmiş gıdalardan uzak kalmaya çalışır. Bu amaçla bazıları ciddi ekonomik özverilerde bulunarak doğal olduğunun düşündüğü ürünlerle beslenmeye çalışır.
Öncelikle şunu söylemekte fayda var: kuşkusuz işlenmiş gıdalardan kaçınarak doğal olana yakın beslenmek en idealidir. Ancak günümüzde nüfus artış hızı, küresel iklim değişiklikleri ve tarım politikaları, beslenme örüntüsüdeki değişim kıda katkı maddelerinin kullanımını bir miktar zorunlu hale getirmektedir. Kuşkusuz HER KATKI MADDESİ ZARARLI DEĞİLDİR! Bazı gıda katkı maddeleri gıdaların kalitesini artırır, güvenliğini sağlar ve tüketiciye fayda sağlar. Örneğin, koruyucular gıdaların raf ömrünü uzatır ve mikrobiyalkontaminasyonu önler.
Ancak gıda katkı maddelerinin uzun süre tüketimi sonrasında yol açabileceği sağlık sorunlarına ilişkin kanıtlar yetersizdir. Zaten gıda ve kronik sağlık sorunları arasındaki ilişkiyi kurmak da kolay değildir.
Ancak, bazı gıda katkı maddelerinin bazı bireylerde hassasiyet oluşturduğu bilinmektedir. Örneğin, bazı renklendiriciler, koruyucular veya tatlandırıcılar bazı insanlarda alerjik reaksiyonlar, astım gibisağlık sorunlarına sebep olur.Bu nedenle, gıda katkı maddeleri ile ilgili, dikkatli olmak gerekir.
Gıda Katkı Maddelerinin İnsan Sağlığı İle İlişkisi Nedir?
Gıdalara çeşitli amaçlarla dışarıdan bilinçli olarak katılan gıda olmayan kimyasal maddelerin insan sağlığına olumsuz etkileri olduğu görülmüştür. Çok sayıda çalışmada, aşırı miktarda sentetik gıda katkı maddesi tüketmenin gastrointestinal, solunum, dermatolojik ve nörolojik reaksiyonlara neden olabileceğini saptanmıştır.
Mikrobiyota Üzerine Etkileri
Son yıllarda gıdalara eklenen; başta gıdaların raf ömrünü uzatmak olmak üzere , tat ve doku geliştirmeye yardımcı olmak için tatlandırıcıların bağırsak kromozomunun değiştirebildiği görülmüştür.
Kanser Üzerine Potansiyel Etkileri
Kürleme; gıdaların tat, renk, doku, lezzet ve aromalarının iyileşmesi ve dayanaklığının artması amacıyla tuz, nitrit, nitrat ve baharatlar gibi maddelerin eklenmesidir.
Nitrit ve nitratların nitrozamin gibi kansere neden bileşenlere dönüşebildiği, karaciğer, solunum sistemi, böbrek, idrar kesesi, pankreas, mide gibi pek çok organda aktif hale geçerek kansere neden olurlar .Özellikle çocukluk çağındaki et ve et ürünlerinin tüketimi yüksek düzeyde nitrit ve nitrat tüketimi ile yaşam boyu hematolojik hastalığa neden olabilmektedir.
Alerji Üzerine Potansiyel Etkileri
Doğal gıda bileşenleri ve sonradan ilave edilen gıda katkıları alınan doza ve kişinin özel hassasiyet durumuna bağlı olarak alerjik reaksiyonlara neden olabilir .Peki sağlığımızı bu kadar tehdit eden gıda katkı maddelerinden kurtulabilir miyiz?
Günümüzde gıda katkı maddeleri tüketiminden kendimizi tamamen soyutlamamız mümkün değildir. Dikkat etmemiz gereken nokta, bu maddeleri yasaların belirlediği şekilde ve miktarda kullanılmasını sağlayarak tehlikeleri olabildiğince minimuma indirmektir.
Katkı Maddelerinin En Çok Eklendiği Gıdalar Hangileridir?
Dondurulmuş gıdalar, tuzlu atıştırmalıklar, konserveler, hazır çorbalar, işlenmiş et ürünleri (sosis, sucuk vb.), kuru meyveler, mısır şurubu içeren tatlılar, düşük kalorili tatlandırıcılar ve çeşitli diyet içecekler, hazır meyve suları, gazlı içecekler ve salata sosları, ketçap bunlardan bazılarıdır.
Diğer yandan çocuklar için üretilen şekerlemelerde,içeceklerde ve dondurmada bulunur. Özellikle cipsler, kremalı bisküvü/gofret gibi ürünler, jöleler içerdiği lezzet artırıcılar nedeniyle tercih nedeni olabilmektedir.
Özellikle aşırı işlenmiş veya yüksek oranda katkı maddesi içeren gıdaların başta çocuklar olmak üzere tüketilmemesi önerilmektedir.
Bu gıdalara örnek olarak:
Fastfood ve hazır gıdalar ( pizza, hamburger, patates kızartması vb.)
Hazır atıştırmalıklar ( Abur cuburlar, cipsler, kuruyemişler )
Şekerleme ve tatlandırıcılar (aşırı miktarda tüketildiğinde obezite ve diğer sağlık sorunlarınaneden olabilir)
Hazır çorbalar ve paketlenmiş yemekler: (yüksek miktarda tuz, şeker ve katkı maddesi içerirler.)
TÜKETİCİLERE ÖNERİLER
Genel olarak, dengeli ve sağlıklı bir beslenme için işlenmiş gıdalardan ve katkı maddelerinden mümkün olduğunca kaçınılmalı ve doğal, taze ve besleyici gıdalar tercih edilmelidir.
Hazır gıdalardan kaçınılmadığı durumlarda sıklığı azaltılmalıdır.
Kanıtları yetersiz olsa da birçok hastalığın gıda kaynaklı olabileceği unutulmamalıdır.
Güvenli gıda açısından köyle ve tarımla bağlantı korunmalıdır.
TÜRK GIDA KODEKSİ GIDA KATKI MADDELERİ YÖNETMELİĞİNİ GÜNCELLEDİ
Yayın Tarihi : 13.10.2023
Kaymak, tahin, baklava, köme, pestil, bastık, cevizli sucuk ve benzeri yöresel ürünlerde tüm katkı maddelerinin kullanımı yasaklandı.
Sağlıklı bir yaşam dilerim…
KAYNAKÇA
Gül, E., Öztürk, M., & Güneş Bayır, A. (2023). Gıda Katkı Maddelerinin Sağlık Üzerine Etkisi. Akademik Et Ve Süt Kurumu Dergisi(6), 44-57.
Özgün D, Seylam Küşümler A. Effects of food additives on health. Journal of Health and Life Science 2020;2(1):22-26.
İnan Eroğlu E, Ayaz A. Gıda Katkı Maddelerinin Sağlık Üzerine Etkileri: Risk Değerlendirme. Bes Diy Derg [Internet]. 31 Aralık 2018 [a.yer 25 Nisan 2024];46(3):311-9. Erişim adresi: https://beslenmevediyetdergisi.org/index.php/bdd/article/view/312
Küçüköner, E. . (2006). Yeni Ürün Geliştirmede Gıda Katkı Maddelerinin Fonksiyonları ve Önemi. Gıda, 31(3).
Esin, A., “Gıda Katkı Maddeleri”, Seminer, H.Ü.T.F., Halk Sağlığı A.D., (1999).
Batmaz,H.,(2014),Gıda katkı maddeleri ,22(2).
Köse,T.,(2007),Gıda katkı maddeleri ve sağlık üzerine etkileri,
Bahar EKEN
MUNZUR ÜNİVERSİTESİ
