Doç.Dr.Zülfü Selcan Grammatik der Zaza – Sprache (Rastnustena Zonê Zazaki) bilimsel kitabın yazarıdır. İki yıldan beri Dersim (Tunceli) Üniversitesi Zaza Dili ve Edebiyat Bölüm Başkanı ve Zazaca ders vermektedir.
Sayın Tayfun Atay yazısı 06.12.2011 tarihinde yayınlanmış. Ben de bu yönde bir yazı yazmayı uygun gördüm. Nasıl olsa Türk ve Kürt siyasi kesimlerinde o tarihten bu yana Zazalar lehine çok küçük değişmeler var ama arzu ettiğim kadar fazla birşey değişmedi. Sayın Prof. Dr. Tayfun Atay’ın yazısını, bir kısmı haricinde oldukça beğendim.
Diğer bir konuda kendisinin alanı olmadığı için başkaları tarafından yanlış şekilde bilgilendirilmiştir. Altta tırnak içinde olan yazı Tayfun beyden alıntıdır:
„Dersim farklı bir dinsel kimliğin (Alevilik), farklı bir etnik kimliğin (Zaza) ve Şafiî coğrafyanın hâkim lehçesi Kurmanci dışındaki farklı lehçelerin (Zazaca demek yetmez; Kırmancki, Dımılki ve Zazaki denilen üç ayrı lehçe söz konusu ki bunların dil olarak değerlendirilmesini önerenler de var) nefes alıp verdiği bir coğrafya… Anlaşılan o ki, „Zazalık, Alevîlik yok; hepimiz Kürdüz” telkini, çok tepeden, zaptiyeci ve eritici geldi Dersim insanına! Kürt hareketi Kürt kimliğini vurguladıkça, ‘etniklik içinde etniklik’ olgusunun çarpıcı bir örneği olarak Dersim beşeri coğrafyası Zaza kimliğine, hatta Zazacılık hareketine hayat üfledi. ”
Kaynak: http://t24.com.tr/yazi/dersim-chp-sinavindan-yuz-akiyla-gecmistir/4375
Zazaların Kürt olmadığını ve Zazacanın da Kürtçe olmadığı doğrudur. Ancak Zazaca (Kırmancki-Dımılki) birer dil diye önerenler ona yanlış bilgi aktarmışlar; Zaza Dili üç ana lehçeden oluşur. Farklı isimler sadece yöresel adlandırmadır. Bu konuda Zazalar ve Zazaca üzerine oldukça fazla bilimsel çalışmalar var ve bu çalışmalar kitaplaştırılmıştır. Bu kitaplar arşivimde mevcut ve bazılarını görüntüledim.
Yine alttaki kısa yazı ise 13-14 Mayıs 2011 de Bingöl Üniversitesi tarafından yapılan
1. Uluslararası Zaza Dili Sempozyumu kitabından alıntıdır:
1. Uluslararası Zaza Dili Sempozyumu (13-14 Mayıs 2011 de yapılmıştı ve sempozyum sunum yazıları Aralık 2011 tarinde kitaplaştırıldı. Prof. Dr. Ludwig Paul’un sunum yazısından bir kesit bu kitabın 22 sayfasında yayınlandı ve size aktaryırum.
„-Kürtçe dilsel olarak günümüzde Farsça ve Zazaca arasında yer almaktadır.
-Eski zamanlarda Zazaca, Kürtçeden daha uzaktı ; ancak son zamanlarda yaklaşık 1000 yıllık süreçte Kürtçeye daha yakınlaşmıştır.
-(Bu özellikle Kürt-Zaza bölgelerinde yaşayan Sunni Zazalar için geçerlidir.)”
Kürtlerin, Kuzey Zazalarına ve Kürtçenin Kuzey Zazacasına da etkisi olmuştur, ancak Kürtlerin sınırına yakın ve Kürtlerle Zazaların yoğun olarak ortak yaşadığı bölgelerde olduğu kadar olmamıştır.
Yani bin yıldan önce Kürtler Zazalardan uzaktı ve sonradan Zazaların coğrafyasına geldiler ve etkilerini yaydılar. Bu tarihlerden önce Zazaca daha çok sade idi ve bin yıldan bu yana Kürtler Zazaları etki alanına aldıkça Zazacadaki sadelik bozuldu ve azaldı. Asimile olmuş, artık Kürtçe konuşan Zazalardan bahs edilmiyor; halen biraz Zazaca konuşanlardan bahsediliyor.
Prof-Dr-Ludwig Paul,
Bu anda Hamburg’da İranistik diller üzerine dersler
vermektedir ve Zazaca dahildir.
Dilbilimci Prof. Dr Joyce Blau ile yapılan röpörtajan bir alıntıya bakalım:
PROF. Dr. JOYCE BLAU: „ÜNİVERSİTE DÜZEYİNDEKİ TEK KÜRDOLOJİ EĞİTİMİ PARİS DOĞU DİLLERİ ENSTİTÜSÜ’NDE MEVCUTTUR „
„Aşağıdaki Röportaj Almanya’nın Iserlohn kentinde İngilizce olarak yapıldı. Sayın Prof. Dr. Joyce Blau, Kürdistan Dernekleri Federasyonu’nun (KOMKAR’ın) düzenlediği 3 günlük Kürt Kültür Konferansına konuşmacı olarak katılmıştı. Röprtaji Ingilizce yaptık. Çevirisinde Amerikalı arkadaşımız Mona Manson yardımcı oldu. (tırnak içinde olan cümleler; Seyitxan Kurıj’a aittir. Sayın Kurıj çok iyi derecede Kürtçü bir Zazadır.)
Bu röpörtaj ROJA TEZE GAZETESİNDE, YIL: 1- Sayı: 28, 14 Ocak 2000 tarihinde yayınlandı.
Sayın Prof.Dr. bayan Joyce Blau aynı zamanda Paris Kürt Enstütüsü’nde başkanlık yapmıştı.
Prof. Dr. Joyce Blau Doğu Medeniyetleri ve Dilleri
Araştırmaları Fransız (INALCO) Enstitüsü profesörü.
Arapça, Farsça, Kürtçe ve Soranice üzerine
değişik kitap ve bilimsel çalışmaların yazarı ve dilbilimci.
---------------------------------------------------------------------------------------------
Kürt hareketi içinde olan, Zazaları Kürt gören Bingöllü Seyitxan Kurıj bu röpörtajı yapmıştı. Dilbilimci olan Prof.Dr. Joyce Blau ile yapılan röpörtajdan Zazalarla ilgili bölümü sizlere aktarıyorum.
Seidxan Kurij’in sorusu:
• Gorani ve Kırdki (Zazaki) hakkında ki düşüncelerinizi alabilir miyiz? Bu iki diyalekt arasında ne gibi ortaklık ve farklılıklar mevcuttur?
Prof.Dr. Joyce Blau’nun cevabı:
Gorani ve Zazacanın aynı kökenden geldiklerini biliyoruz. Muhtemelen bu diller Kürtçeden önce bu bölgede konuşuluyordu. Bu bölge birçok İran ve Türk saldırısına uğradı. İranlılar bu bölgeye dalga dalga geldiler. Muhtemelen Gorani ve Zazacanın mazisi Kürtçeninkinden daha eskidir. Kürtler, Zazaların ve Goranların çoğunu asimile ettiler fakat hepsini edemediler.
Bugün Gorani’nin fazlasıyla Sorani’nin etkisinde olduğunu biliyoruz ve Goranların çoğu Sorani konşuyor. Gorani İran’ın güney kesiminde , Kermanşah’ın kuzeyinde konuşuluyor. Zazalar göçettirildiler ve şimdi Anadolunun ortasında bir üçgende yaşıyorlar.”
Zazalara ve Zaza diline yönelik yapılan siyasi amaçlı iddialara karşılık şunu ekleyebilirim:
Zazacaya lehçe veya bir alt dil sıfatını vermek dilbilimsel açıdan dayanaktan yoksun bir uğraştır, Zaza diline sadece siyasi zorlamayla yaklaşıldığının göstergesidir. Zira, Zazacanın İranoloji bilimindeki yeri 100 yıl önce belirlenmiş (Oskar Mann, Karl Hadank), Zazacanın başlı başına bir dil olduğu kanıtlanmış, bu doğrultuda özellikle Almanya’da dilbilimsel ve etnolojik araştırmalar yapılmış[1], bu bağlamda hazırlanan iki doktora tezi de 1998 yılında (Ludwig Paul ve Zülfü Selcan, 1998) yayımlanmıştır. Ayrıca bunlara ilaveten Almanya ve Avusturya Üniversitelerinde Prof. Dr. Jost Gippert, Prof. Dr. Agnes Korn, Prof. Dr. Heiner Eichner gibi Hint-Avrupa dilleri uzmanları ve profesörleri de Zazaca üzerine yaptıkları çalışmalar ve araştırmalar ile Zazacanın ayrı bir dil olduğunu teyit ve tespit etmiş, bu alanda bilirkişi olabilecek bir konum edinmişlerdir.
Gelelim CHP ve DTP çıkmazına. İki partinin liderleri de Zazadır ve bu iki partinin liderlerinin imtiyazlıkları veya güçleri Zaza halkının menfaatini ve çıkarını yerine getirecek imkana sahip değildirler.
Askeri güç ve tabandaki siyasi güç CHP’nin Türk, DTP’nin ise Kürt kesiminden oluşmaktadır. Bu güçler ise imkanlarını kendi halkı ve kendi dili için kullanırlar.
Sorunumuz şu ki, Zazalar örgütlenmeli, gücünü yaratmalı ve imkanlarını da kendi dili ve halkı için kullanmalıdır.
Şimdilik durum şundan ibarettir: kendi siyasi gücümüzü kurmayana kadar bizi çok daha kim oyalamayı beceriyorsa, oraya oy veriyoruz. Sünni Zazaları Türk ve Kürt siyasi İslam kesimi iyi oyalıyor ve Alevi Zazaları da adı Türkiye Solu, Alevi örgütlenmesi ve Sosyal demokrat denen kesimler iyi oyalıyor. Bu oyalama bir zaman daha devam edeceğe benziyor.
İrani diller soyağacının linki ve grafiği altdadır. Parthian = Partlar demektir. Zazalar tarihsel açıdan en çok Partlara yakındır:
Prof. Dr. Jost Gippert
Almanya’da Frankfurt Üniversitesinde
Karşılaştırmalı Dilbilim Profesörü.
Prof. Gippert aynı zamanda Zaza dili ve
grameri üzerinde de çalışmalar yapıyor.
http://zazaki.de/deutsch/stammbaumiranischesprachen-geradlinig.htm
________________________________________
[1] Oskar Mann, Karl Hadank- Mundarten Der Zaza Hauptsächlich aus Siwerek und Kor. Berlin 1932
Ludwig Paul: Zazaki, Gramatik und Versuch einer Dialektologie, Wiesbaden, 1998, ISBN:3-89500-098-1
Zülfü Selcan: Grammatik der Zaza Sprache, Berlin 1998, ISBN:3-928943-96-0
Kahraman Gündüzkanat: Die Rolle des Bildungswesens beim Demokratisierungsprozeß in der Türkei unter besonderer Berücksichtigung der Dimli (Kırmanc, Zaza-) Ethnizität, ISBN: 3-8258-3132-9 )
Terry Lynn Tood: A Grammar Of Dimili, Also Known As Zaza, Michigan, 1985, ISBN:91- 973977-0-9.
Kâzım Aktaş: Ethnizität und Nationalismus – Ethnische und kulturelle Identität der Aleviten in Dersim. Frankfurt, 1998. ISBN 3-88939-502-3.
Hülya Taşçı: Identität und Ethnizität in der Bundesrepublik Deutschland am Beispiel der zweiten Generation der Aleviten aus der Republik Türkei. Berlin, 2006. ISBN 3-8258-9619-6.
Haydar Şahin 29.12.2013
